Psikolojik sorunlara sahip olmanın, nevrotik, mutsuz ve depresif olmanın avantajları olabilir mi? Ne türde olursa olsun bir davranış devam ediyorsa bir şekilde pekiştiriliyordur. Bu durum psikolojik sorunlar için de geçerlidir. Bu pekiştirme davranışı yerine göre maddi, psikolojik ya da sosyal açıdan olabilir. Olumlu ya da olumsuz herhangi bir davranış tekrarlanıyorsa, süreklilik kazanmışsa bu davranışın arka planında, fark etmediğimiz ya da üzerinde düşünmediğimiz bir ödül olabilir. Bu ödülü fark etmek, değişimi gerçekleştirme açısından kritik öneme sahiptir. Elbette içinde bulunulan ruh halinin ve davranışların dezavantajları da vardır ancak getirisi götürüsünden fazlaysa bu davranış ya da ruh hali sürme eğiliminde olacaktır.
Psikoterapi sürecinde danışanın iyileşmeye ve değişime ilişkin motivasyonu, sürecin başarıya ulaşması açısından önemlidir. Hatta psikoterapi sürecinde ortaya çıkan başarısızlıkların kayda değer bir bölümü, danışanın motivasyonunun yetersizliğine bağlıdır. Motivasyon eksikliği kimi zaman yaşanan psikolojik rahatsızlığın doğasına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Örneğin, depresyon hastası bir birey, hastalığına bağlı olarak, kendisini aşırı güçsüz, takatsiz hissedebilir ve değişime yönelik olarak bir istek duymayabilir. Değişime karşı direnç ya da motivasyon eksikliği, bazen de kaybedilmek istenmeyen bazı avantajlardan kaynaklanabilir. Yani, bazen psikolojik sorunlar yaşamanın kişiye bazı getirileri olabilir. Bu getiriler ve kazançlar gözden kaçırılırsa iyileşme süreci olumsuz seyredebilir. Psikolojik sorunların bireye sağladığı bu avantaj ve getiriler, “ikincil kazanç” olarak tanımlanmaktadır.
İkincil Kazançlar
Selçuk Budak’ın hazırladığı psikoloji sözlüğünde, ikincil kazanç, fiziksel ya da ruhsal bir hastalıktan elde edilen ve genellikle dışsal olan, daha fazla kişisel ilgi ve sempati, daha fazla hizmet, parasal kazanç, malullük hakları, sorumluluktan kurtulma vb. türden kazançlar, olarak tanımlanmaktadır.*
Psikolojik sorunlara sahip olmanın nasıl avantaj ve getirileri olabilir ki diye söylendiğinizi duyabiliyorum. Birçok avantajı ve getirisi var aslında:**
-Psikolojik rahatsızlığınızı kullanarak çevrenizdeki insanların sizinle daha çok ilgilenmesini sağlayabilirsiniz.
-İnsanlar normalde size dönüp bakmazken, rahatsızlığınız söz konusu olunca pek çok konuda size yardımcı olabilirler.
– İş yaşamında iş yükünüz azalır, kolayca izin alabilirsiniz.
-İş yerinizde sizden zor işler talep edilmez, rahatlarsınız.
–Uyuyakalsanız kimse kızmaz.
-Eşinizin sizden beklentileri azalır.
-İstekleriniz normale göre daha çabuk yerine getirilir.
-Sosyal desteğiniz artar.
-Başarısızlıklarınızı ya da hayal kırıklıklarınızı psikolojik rahatsızlığınıza yüklersiniz. Ben kendimi iyi hissetmiyorum, yoksa bunu başarmak benim için işten bile değil diye düşünebilirsiniz.
-Hatalarınız karşısında, insanlar size karşı daha hoşgörülü olur.
Az şey mi bunlar? Elbette ki bu avantajlar sıkıntıların ve sorunların devam etmesini sağlar. Çoğu zaman kişi bu kazançların farkında bile olmayabilir. Terapi sürecinde, ikincil kazançlar gözden kaçırılırsa, iyileşmeye ve değişime karşı anlam verilemeyen bir dirençle karşılaşılabilir. Bundan dolayı ikincil kazançların farkına varma ve bunlardan vazgeçme, değişim sağlama açısından önemli bir adımdır.
Tayfun Doğan
Küçükyalı/İstanbul
28 Mayıs 2023
*Budak S. (2003). Psikoloji Sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları
**Dryden, W. (2001). Mutsuzluk Emrinizde. Sistem Yayıncılık
