Yaşantı Zenginliği: Psikolojik Olarak Zengin Hayat

İyi yaşam nedir? sorusu ilk çağlardan beri cevabı aranan bir soru olmuştur. İyi bir hayata nasıl ulaşılacağı ile ilgili olarak felsefe tarihi içerisinde iki görüş bulunmaktadır: mutlu hayat ve anlamlı hayat. Son dönemler de bu iki yaşam türüne yeni bir kavram daha eklenmiştir. O da “yaşantı zenginliği”dir*. Bu kavram psikolojik olarak zengin yaşam olarak da adlandırılmaktadır. Yani, iyi hayatı oluşturan üç yaşam biçiminden bahsedilebilir: Mutlu yaşam, anlamlı yaşam ve yaşantı zenginliği.

Mutlu yaşam; daha çok olumlu duyguların sık yaşandığı, acının ve sıkıntının az olduğu ve yaşam memnuniyetinin ön planda olduğu bir hayat olarak değerlendirilmektedir. Mutlu bireyler, genel olarak tatminkâr, neşeli ve keyifli, umutlu bireyler olarak değerlendirilmektedir. Mutsuzluk ise; öfke, korku, kaygı ve huzursuzluk gibi olumsuz duyguların yoğunluğu ve sürekliliği ile ilgilidir. Mutsuz bireyde, yaşama isteği ve sevinci azalmıştır; buna ek olarak memnuniyetsizlik de belirgin biçimde kendini gösterir.

İyi yaşamın bir başka boyutu ise, anlamlı yaşamdır. Anlamlı yaşam, bireyin kendisini işe yarar hissettiği ve hayatına anlam katan deneyimleri sık yaşadığı bir yaşam şeklidir. Anlamlı ve amaçlı yaşam süren bireyler, hayatı yaşamaya değer kılacak şeyleri bulmuşlardır. Hayatlarını anlamlı kılacak, inançlara, yaşam felsefesine, ilişkilere ve uğraşlara sahiptirler. Anlamsızlık duyguları içindeki bireyler ise, hayatlarının boş ve anlamsız olduğu duygusunu yaşarlar. Bir anlam kaybı ya da yitimi yaşıyor olabilirler. Adeta yaşamı sürdürmek için neden bulmakta zorlanırlar.

İyi yaşamın üçüncü ayağını ise, yaşantı zenginliği oluşturmaktadır. Yaşantı zenginliği; farklı, yoğun ve bireyin bakış açısını zenginleştiren deneyimlerin olduğu bir yaşamı anlatmaktadır. Yaşantı zenginliğine sahip kişiler, derin ve yoğun duygular yaşamanın yanı sıra, farklı, ilginç, zorlayıcı ve heyecan verici tecrübeler edinirler. Yaşantı zenginliğinin zayıf olması durumu ise, sıkıcı, sıradan, monoton ve rutin bir yaşama karşılık gelir. Tekdüze ve heyecansız bir hayat süren birey bir süre sonra kendisini adeta kapana kısılmış gibi hisseder. Eşsiz ve sıra dışı deneyimlere sahip olmak ise kişinin yaşam memnuniyetini artırdığı gibi, hayatına da anlam katar.

Yaşantı zenginliği, bazı kişilik özellikleriyle de ilgilidir. Sözgelimi meraklı, yeni fikirlere açık, bireysel gelişimine önem veren, özerk, maceraperest ve farklı insanlarla olumlu ilişkiler kurma becerisine sahip insanların yaşantı zenginliği daha yüksek düzeyde olabilmektedir. Tüm bu özelliklerle beraber edinilen yaşam tecrübesi de bireye vizyon ve bilgelik kazandırmaktadır.

Yaşantı zenginliği için, finansal anlamda bir zenginlik de şart değildir. Elbette ki mali açıdan sıkıntıları olmayan bir kişi için etkinlik seçeneği artacaktır. Bu durum bir avantaj olarak değerlendirilebilir. Lakin yaşantı zenginliğine sahip olmak, maddi olanaklardan ziyade, deneyime açık olmakla, yaşam sevinciyle ve hayatın hakkını verme motivasyonuna sahip olmakla daha çok ilgilidir.

Mutlu bir hayat süren kişi, “keyifli bir hayattı”; anlamlı bir yaşam süren kişi, “fark yarattım”; yaşantı zenginliğine sahip kişi ise “ne hayattı be!” diyecektir.***

Kişinin sevdiği bir işe sahip olması, kendisini işe yarar hissetmesine yardımcı olur. İyi bir evliliğinin olması da hem hayatına anlam katar hem de yalnızlık duygularından uzaklaşmasına yardımcı olur. İdeal bir evlilik ve iş yaşamı, mental sağlık açısından pek çok avantaj sağlar. Ancak yolunda gitmeyen bir evlilik ya da iş hayatı ise, bireyin özerkliğini engeller. Özerkliğini kaybeden birey ise yaşantı zenginliği elde etme konusunda sıkıntılar yaşayabilir. Uyumlu ve ortak zevklere sahip bireylerin evliliği ise yaşantı zenginliği açısından büyük avantaj olabilir. Çünkü ilginç ve sıra dışı tecrübeler edinmek, sevdiğin birileriyle yapıldığında ve paylaşıldığında şüphesiz daha çok keyif verir. Yine işin niteliği de yerine göre yaşantı zenginliği sağlayabilir. Farklı insanlarla ve yaşantılarla karşılaşma imkânı sağlayan bir işe sahip olmak, kişinin yaşamını zenginleştirebilir.

Danışmanlığını yaptığım öğrencim Evrim Avşar’ın** yaşantı zenginliği ile ilgili uyarlamasını yaptığı aşağıdaki ölçeği kullanarak, istenilen düzeyde bir psikolojik zengin yaşama sahip olup olmadığınızı görebilirsiniz. Aşağıdaki maddelerin çoğuna “evet” cevabı veriyorsanız, yaşantı zenginliğiniz istenilen düzeydedir diyebiliriz.

1. Zengin bir yaşam deneyimine sahibim. (E/H)

2. Duygusal açıdan zengin bir hayatım var. (E/H)

3. Çok sayıda ilginç deneyim yaşadım. (E/H)

4. Çok sayıda yeni ve farklı deneyimim oldu. (E/H)

5. Hayatım benzersiz, sıra dışı tecrübelerle doludur. (E/H)

6. Hayatım zengin, yoğun/çarpıcı anlardan oluşur. (E/H)

7. Doğrudan edindiğim deneyimler sayesinde çok çeşitli duygular yaşarım. (Seyahat etmek, konsere gitmek vb.) (E/H)

8. Başkalarına anlatabileceğim birçok kişisel hikayem var. (E/H)

9. Ölüm döşeğimde muhtemelen “İlginç bir hayat yaşadım” diyeceğim. (E/H)

10. Ölüm döşeğimde büyük ihtimalle “Çok şey gördüm ve yaşadım” diyeceğim. (E/H)

11. Hayatımdan iyi bir roman ya da film olurdu. (E/H)

*Oishi, S., Choi, H., Koo, M., Galinha, I., Ishii, K., Komiya, A., … & Besser, L. L. (2020). Happiness, meaning, and psychological richness. Affective Science, 1(2), 107-115.

**Avşar, E. (2021). Psikolojik Zengin Yaşam Ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

***https://www.psychologytoday.com/au/blog/living-single/202108/beyond-happiness-why-psychologically-rich-life-is-good-life