Pozitif Bir Karakter Gücü Olarak Umut

Umut nedir?

Bir yöne doğru yola çıkıp, yürüyüp yürüyüp, yolun bittiğini, tükendiğini;

örneğin bir uçuruma, bir duvara, bir deniz kıyısına dayandığını gören kişi ne yapar?

Düşmez, kırılmaz, boğulmazsa, yeni bir yol arar herhalde…

Oruç Aruoba, 1992

Umut, insanların sorunlarını çözebilmek ya da arzu ettiklerine ulaşabilmek için bir yol aramaları ve bu yolu bulabileceklerine yönelik inançlarıdır.

Umut kavramı,  hem bir duygu, hem bir düşünce, hem de bir inançtır. Kişilik özelliği olarak da değerlendirilebilir. Nitekim pozitif psikoloji çalışmalarında karakter güçlerinden birisi olarak ele alınır.

Umut nedir?

Peki umut nedir ve nasıl tanımlanmaktadır?

Psikoloji alanındaki çalışmaların çoğu umuttan ziyade umutsuzluk üzerine olmuştur. Kavram üzerine yapılan çalışmalar daha az olsa da, çeşitli bilim insanlarının dikkatini çeken bir kavramdır ve pek çok tanımı yapılmıştır. Bunlardan bazılarına bakalım;

Umut;

-insanların sorunlarını çözebilmek ya da arzu ettiklerine ulaşabilmek için seçeneklere ve yeterliğe (güce) sahip olduklarını düşünmeleri ve bu konuda olumlu duygular içinde olmalarıdır. (Tayfun Doğan)

-insanoğlunun doğasında bulunan, yalnızlık, sıkıntı ve acı çekme gibi zor ve stresli durumlarla başa çıkmayı sağlayan en değerli kaynaktır. (Meral Kelleci)

-istenilen ve arzu edilen herhangi bir şeyin gerçekleşmesini beklemekten ya da olacağına inanmaktan doğan iç ferahlığıdır. (Forbes, 1994)

-geleceğe uyumu için bireye güç veren, gelecekle ve yaşantısıyla ilgilenmesini ve anlam bulmasını sağlayan, pozitif bakışı ve iyi oluşu destekleyen, başkalarıyla ilişkiyi sürdürmeye yardım eden dinamik bir güçtür. (Cutcliffe & Hert, 2002)

-bir çıkış yolu olduğuna olan inançtır.

-olumlu gelecek beklentilerinin olumsuz gelecek beklentilerinden daha yüksek olmasıdır. (Staats, 1989)

-istemek, istekleri gerçekleştirmek için yeni yollar bulmak ve vazgeçmemektir. (Aylin Demirli Yıldız)

-gelecekte iyi şeylerin olmasını ummak ve beklemektir. (Creamer ve ark., 2009)

-arzu edilen amaçlara ulaşmak için farklı yollar bulma ve bu yolları kullanmak için kişinin kendini motive etmesidir. (Snyder, 2002)

-bireyin aşılması zor engeller karşısında bunaltıcı kaygıya, teslimiyetçi bir tutuma ya da depresyona yenik düşmemesi anlamına gelir. (Daniel Goleman)

-bireyin isteklerine ulaşmak ve sorunlarını çözmek için enerjisini harekete geçirebildiği duygusal bir durumdur.

Umudu Tanımlayıcı Bazı Özellikler

-Amaçlara sahip olma

-Amaçlara ulaşmak için kendini yeterli hissetme

-Bir çıkış yolu bulunabileceğine inanma

-Olumlu gelecek beklentileri

-Alternatif yollar

-İnanç, duygu, düşünce

-Dinamiklik

-Gelecek odaklılık

-İyimserlik

-Cesaret

-Güdülenme

Umudun Kaynakları

-Sosyal destek

-Öz-güven, öz-saygı, öz-yeterlik

-Problem çözme becerisi

-Dini inançlar

-Geçmiş olumlu deneyimler

Umutlu ve Umutsuz Bireylerin Özellikleri

Umutsuzluk, bireylerde tuzağa düşmüşlük hissini, imkânsızlığı ve çaresizliği çağrıştırır. Umut ise, çözümü, çareyi, cesareti ve hedeflere ulaşmayı ifade eder. Umutsuz bireyde mutsuzluk, çaresizlik, yaşama isteğinin kaybı, sözel ve davranışsal ifadelerde ve ilgide azalma, pasiflik, kavramada bozulma, problem çözme, karar verme, hayal ve arzu etme yeteneğinde azalma görülür. Bunlara ek olarak umutsuz bireyde cesaretini yitirme, kendini yolun sonunda gibi hissetme, gergin ve sinirli olma, karamsarlık yaşama ve hayattan zevk alamama gibi olumsuz duygular da görülür (Öz, 2010).

Rick Snyder’a göre, umutlu olan kişilerin kendilerini motive edebilme, hedefe ulaşma konusunda yeterli becerilere sahip olduklarını düşünme, köşeye sıkıştıklarında kendilerini “daha iyi günlerin geleceği” tesellisiyle yatıştırabilme, hedeflerine ulaşmak için değişik yollar bulma esnekliğini gösterebilme, imkansızlığı gördüğünde hedef değiştirebilme ve zor bir işi küçük baş edilebilir parçalara bölebilme gibi ortak özellikleri bulunmaktadır.

Umut düzeyi artırılabilir mi?

Umutla ilgili tüm bu söylediklerimizden sonra bence en önemli konu, umudun geliştirilip geliştirilemeyeceği konusudur. Umutlu olma öğrenilebilir mi? Umut nasıl aşılanabilir?

Öncelikle umuda öğrenme açısından bakacak olursak, özellikle çocukluk çağlarında çevrede umutlu bireyler var ise bunların modellenmesi sonucu umutlu olmayı öğrenme mümkündür.

Bunun dışında ise umudu artırmaya yönelik olarak Rick Snyder tarafından geliştirilen bir “umut terapisi” de vardır. Editörlüğünü Aylin Demirli Yıldız’ın yaptığı “Pozitif Psikoloji Bağlamında Umut” adlı kitapta umut terapisi ile ilgili özet olarak aşağıdaki bilgiler verilmektedir. Umut terapisi, danışanların olumlu, umut dolu ve hedef odaklı bir yaşam için yollar bulmasına yardımcı olmaktadır. Bu terapinin amacı, danışanların değerlerine uygun hedefler belirleyebilmelerine, hedefe ulaşabilmek için taktikler geliştirebilmelerine ve hedefe ulaşabileceklerine ilişkin güvenlerini artırabilmelerine yardımcı olmaktır.

Oldukça işlevsel olan bu terapi modelinde, danışanların umut düzeylerini artırma adına aşağıdaki stratejiler uygulanır. Siz de bu stratejileri kendi kendinize de uygulayabilirsiniz.

-Danışanları, zorluklarla başa çıkmayla, mücadeleyle ve umutla ilgili deneyimlerini anlatmaya davet etmek.

-Umudun oluşmasının ve sürmesinin önündeki engelleyici düşünce ve davranışlar üzerinde durmak.

-Mevcut umut dolu tutumların altını çizmek.

-Danışanların güçlü alanlarını belirlemek ve zayıf alanlarını geliştirmelerine yardımcı olmak.

-Danışanlara değerli ve anlamlı hedef oluşturma konusunda yardım etmek.

-Mükemmeliyetçilik gibi amaca ulaşmayı engelleyen etmenleri değerlendirmek.

-Geçmişteki başarılar üzerinden güdülenmeyi artıracak kaynaklar bulmak.

Umudun İlişkili Olduğu Kavramlar

Umut kavramı, öz-saygı kavramı gibi öylesine önemli ve temel bir kavramdır ki, neredeyse ilişkili olmadığı yaşam alanı yok gibidir. Söz gelimi hem fiziksel sağlıkla, hem psikolojik sağlıkla hem de akademik başarı ya da sporda başarı gibi pek çok konuyla ilişkilidir.

Daha spesifik olarak değerlendirecek olursak, umut olumlu yaşantı ve durumlar olarak kabul edebileceğimiz, mutluluk, yaşam doyumu, evlilik doyumu, problem çözme, psikolojik sağlamlık ve iş doyumu gibi kavramlarla pozitif ilişkilidir. Hatta bu kavramların pek çoğunun bir bileşeni olarak da değerlendirilebilir.

Umut düzeyinin düşük ve yetersiz olması ise, depresyonla, yalnızlıkla, stresle, kaygıyla ve intiharla ilişkilidir. Bundan dolayı gerek psikolojik danışma sürecinde gerekse bireysel yaşamda sorunları çözmede ilk yapılacak iş umudu artırmak olmalıdır.

Umut dile gelse…

Özel biriyim ben.

Ben yaşamın vazgeçilmeziyim, ayrıcalıklı ve saygınım.

İnsanoğlunun en soylu duygusuyum diyebilirim.

Tünelin ucundaki ışığım ben, karlar içinde açan kardelenim çiçeğiyim.

Yaşam krizlerinde ilk ben ortaya çıkarım karanlığı dağıtmak için.

Kalp atışınızı hızlandırır, coşku verir, gözlerinizdeki parıltıyı artırırım.

Kardeşlerim, iyimserlik, coşku, azim ve inançtır. Her gittiğim yere ardım sıra onları da götürürüm.

İnsanlara iyi hissettiririm.

Varlığımdan söz etmek, “umutluyum” demek her zaman övünç kaynağıdır sahibim için.

Canlı bir duyguyum, genelde sevilirim. Girdiğim ortamlara pozitif bir hava katarım.

Saklanamam, sahibimin yüzünde, gözlerinde ve davranışlarında hemen kendimi belli ederim.

Benim olmadığım yere karanlıklar çöker, boş ve hüzünlü bakışlar gelir.

Umutsuzluk, karamsarlık ve hüzün hiç anlaşamadığım akrabalarımdır. Ben bir yerden ayrılınca hemen onlar gelir yerleşirler.

Eksikliğim sizi uçuruma sürükler.

Beni kaybeden, her şeyini kaybeder.

Umutla İlgili Atasözleri

Kültürümüzde umutla ilgili, yaygın olarak kullanılan pek çok atasözü ve deyimde de bulunmaktadır. Bunlar da umudu son derece anlamlı ve güzel bir şekilde anlatmaktadır.

-Gün doğmadan neler doğar.

-Allahtan ümit kesilmez.

-Sabah ola hayrola.

-Çıkmadık candan ümit kesilmez.

-Umut fakirin ekmeğidir.

Ünlülerin Umutla İlgili Sözleri

Umutla ilgili pek çok filozof, düşünür ya da bilim insanın sözleri vardır. Bu sözlerin geneli umutla ilgili olumlu olsa da, umudu olumsuz bir kavram olarak değerlendirenler de vardır.

-Umut ruhlarımızın çapasıdır. Yaşlı ya da genç, güçlü ya da zayıf, zengin ya da fakir umuda ihtiyacı olmayan hiç kimse tanımıyorum. James E. Faust

-Umut insanlığın acısının ömrünü uzattığı için kötülüklerin en büyüğüdür. Nietzche

-Umutsuz yaşanmıyor. Nazım Hikmet

-Umut insanlığa kalan bir servettir. Bloch

-Büyük problemler, umut düzeyi yüksek bireyler için, küçük, net ve baş edilebilir sorunlara dönüşür. A. Carr

-Zorluklar karşısında verilen iki temel tepki vardir: Umutsuzluk ve umut. Umutsuzlukta olumsuzluk katlanır. B. L. Fredrickson

-Umut, cesaretin yarısıdır.  Balzac

-Bütün kitaplarım damıtılsa ve bir simyacının elinde tek bir sözcüğe dönüştürülseydi, herhalde bu sözcük “umut” olurdu.

-Biraz umut sürsen tüm yaralar iyileşir. Cem Adrian

-Bir yerde yaşam varsa, orada umut da vardır. M. T. Cicero

-Umut, mutluluktan alınmış bir miktar borçtur. Joseph Joubert

-Umutla yolculuk etmek, gidilecek yere varmaktan çok daha zevklidir. R. L. Stevenson

-Her kışın yüreğinde titreyen bir bahar vardır, her gecenin peçesinin ardında, tebessümle bekleyen bir şafak vardır. Halil Cibran

-Umudunu kaybetmiş olanın, başka kaybedecek şeyi kalmamıştır. Boise

-Umutla yaşamaya çalışın. Umut etmek, bir alışkanlık haline geldiğinde, mutlu bir ruh haline sahip olmayı başarabilirsiniz. Normun Vincent Peale

-Tüm dünya “vazgeç” dediğinde, umut fısıldar “bir kez daha dene”. La Edri

-Umut, insan varoluşunun ayrılmaz bir parçasıdır. F. Karaca

Kaynakça

Yıldız, A. D. (2016). Pozitif Psikoloji Bağlamında Umut. Nobel Yayınları

Öz, F. (2010). Sağlık Alanında Temel Kavramlar. Mattek Matbaacılık