İnsan İlişkilerinin Yeni Bilimi: Sosyal Zeka

Ne kadar zekisiniz? sorusunu genellikle akademik zeka (IQ) için sorarız. İnsan ilişkilerinde ne kadar zekisiniz? diye soracak olursak ortaya “sosyal zeka” çıkar. Sosyal zekâ, insan ilişkilerinin bilimi olarak nitelendirilebilir. Psikoloji literatüründeki tanımına bakacak olursak sosyal zekâ, diğer insanları anlama ve insan ilişkilerinde ustaca davranma olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım temelde iki bileşenden oluşmaktadır: (1) insanları anlama (2) insan ilişkilerinde ustaca davranma. Birinci boyut olan insanların anlama, sosyal zekânın bilişsel boyutunu oluştururken, ikinci boyut olan ilişkilerde ustaca davranma ise, sosyal zekânın performans boyutunu oluşturmaktadır.

Sosyal zekâ neden önemlidir?

Kişilerarası ilişkiler fiziksel ve psikolojik iyi oluşumuzun temelini oluşturur. Derin ve güçlü sosyal ilişkilerimizin olması bağışıklık sistemimizin güçlü olmasına yardımcı olur. Yalnızlık duygularının yoğun yaşanması ve sosyal destek yetersizliği ise pek çok fiziksel ve psikolojik hastalığın nedeni olarak görülebilir.  Dolayısıyla derin, doyurucu ve sağlıklı ilişkiler kurmak hayati bir zorunluluktur. Şair Cemal Süreyya “Güzel hayat isteyen, güzel insan biriktirsin” diyor. Doğan Cüceloğlu ise, “Mutluluğunun sürmesini istiyorsan, hayatındakilerinin de mutlu olmasına özen göster” diyor. İşte bunların nasıl yapılacağı konusu da sosyal zekâ ile ilgilidir.

Sosyal zekânın kapsamında neler var?

Sosyal zekanın kapsamında, sosyal beceriler, etkili dinleme becerileri, empati kurma, atılganlık, iletişimi başlatma ve sürdürme, sosyal uyum, insanları okuma, sosyal farkındalık ve öz-farkındalık gibi beceriler vardır. Bu becerilere sahip kişiler yeni ilişkiler başlatmada ve bunları sürdürmede oldukça başarılıdırlar. Bu başarıları da, onlara yaşamlarında önemli bir avantaj sağlar. Çünkü işte, ailede, arkadaşlar arasında ve daha pek çok yaşam alanında iletişim kurmak zorundayız.

Sosyal zekası yüksek insanların özellikleri nelerdir?

Sosyal zekası yüksek insanlar, dışadönük kişilik özelliğine sahiptirler. Enerjik ve coşkuludurlar. Yalnız yaşamayı sevmezler. Çoğunlukla içinde bulundukları gruplarda, grubun en popüler ve aranan kişisidirler. Uyumlu bir kişilikleri vardır ve insanlarla iletişim kurmada sanki sihirli bir güçleri var gibidir. İnsanların duygu ve düşüncelerini okumada ve buna uygun davranmada oldukça başarılıdırlar. Genellikle sevilen bireylerdir. Bu tür insanlar, halk arasında “insan sarrafı” olarak da anılırlar. İnsanlarla daha çok içli dışlı olan, öğretmenlik ve psikologluk gibi mesleklerde, sosyal zekanın yüksek olması önemlidir. Çünkü sosyal zekası yüksek olan insan, bireyleri beden dillerinden, konuşmalarından, söylediklerinden ve söylemediklerinden yola çıkarak doğru bir şekilde değerlendirme becerisine sahiptirler. Bir bakıma, muhatap aldıkları insanları neyin motive ettiğini kolay bir şekilde tespit edebilirler. İnsanları okuma konusundaki bu becerilerini, kimi zaman insanları manipüle etmek için de kullanabilirler. Çünkü sosyal zekası yüksek insan aslında, yalan söyleme konusunda da çok başarılıdır. Ancak samimi ilişkiler kurma konusunda da aynı derece de başarılıdır. Seçim, onun karakterine ve ahlak anlayışına kalmış bir meseledir. Sosyal zekası yüksek insanlarla ilgili değinmemiz gereken bir başka önemli özellik ise, ilişki tarzlarıyla alakalıdır. Bu insanlar, besleyici ilişki tarzı dediğimiz, açık, samimi ve olumlu bir iletişim tarzına sahiptirler. Diğer insanlar bu kişilerle zaman geçirmekten keyif alırlar. Sosyal zekası düşük insanlar ise, zehirleyici ilişki tarzına sahiptirler. Bu tarzda, iletişim halinde olunan kişiyi küçümseme, ona karşı kibirlenme ve aşağılayıcı tarzda bir ilişki kurma söz konusudur.

Sosyal zeka geliştirilebilir mi?

Sosyal zeka, akademik zekadan (IQ) farklı olarak büyük oranda geliştirilebilir. Elbette ki, sosyal zekanın genetik ve biyolojik yatkınlıkla da alakası vardır. Bazı insanlar doğuştan daha dışadönük ve sıcak kanlıdır. Bazıları ise, daha içedönük, kendi halinde ve soğuk bireylerdir. Ancak sosyal zekanın kapsamında bulunan pek çok özellik sonradan öğrenilebilen ve geliştirilebilecek özelliklerdir. Sözgelimi, dinleme becerileri, girişken davranışlarda bulunma, beden dilini etkili kullanma gibi beceriler öğrenilebilir ve geliştirilebilir özelliklerdir. Bu konuda sosyal ve duygusal zekayı geliştirmeye yönelik ya da iletişim becerileri ile ilgili eğitim programları incelenip takip edilebilir. Bu konularda yapılmış tezler YÖK’ün tez tarama sayfasından incelenebilir. Ayrıca, Daniel Goleman’ın “Sosyal Zeka” kitabı da bu konuda efsane kitaplardan bir tanesidir. Birkaç defa okumak isteyeceğiniz ve kendinizi bulacağınız kitaplardan birisidir.

Sosyal zeka ile ruh sağlığı arasında nasıl bir ilişki vardır?

Sosyal zeka, mutluluk ve iyi oluşun önemli bir yordayıcısıdır. Benim bu konuda yaptığım iki ayrı araştırma var. İlkinde, sosyal zeka ile depresyon arasındaki ilişkileri incelemiştim. Bu araştırma sonucunda, bireylerin sosyal zekası arttıkça depresyon düzeylerinin azaldığı şeklinde bir sonuca ulaştık. İkinci araştırmada ise, sosyal zeka ile mutluluk arasındaki ilişkileri incelemiştik. O araştırmada da sosyal zekanın mutluluğun önemli bir yordayıcısı olduğunu ve sosyal zeka arttıkça mutluluğun da arttığı sonucuna ulaşmıştık.

Sosyal zeka ölçülebilir mi?

Sosyal zekayı ölçen psikolojik testler var. Bunlardan bir tanesi olan, Tromso Sosyal Zeka Ölçeği’nin Türkçe uyarlamasını biz yapmıştık. Bu ölçek uluslararası literatürde, sosyal zekayı ölçmede en yaygın kullanılan ölçeklerden birisidir. Sitemizde, psikolojik ölçme araçları menüsünden ölçeğe ulaşabilir ve sosyal zekanızı ölçebilirsiniz.

Dr. Tayfun Doğan

Psikolojik Danışman

www.tayfundogan.net