Bir Mental İyi Oluş Kaynağı Olarak Sosyal Destek

Bir Mental İyi Oluş Kaynağı Olarak Sosyal Destek

Anlamlı, derin ve doyurucu ilişkiler,  ruh sağlığı yerinde insan için olmazsa olmazlardandır. Peki,  insanlar bu ilişkilerinde ne ister, beklentileri nelerdir?

-Bağlanmak ister.

-Sevilmek ister.

-Saygı görmek ister.

-Takdir edilmek ister.

-Değerli hissetmek ister.

-Yalnız olmadığı duygusunu yaşamak ister.

-Güvenmek ve güvenilmek ister.

-Sosyal bir ilişki ağının üyesi olduğunu hissetmek ister.

-Yardım görmek ister.

-Kabul görmek ister.

-Özlenmek ister.

-Umursanmak, kaale alınmak ister.

-Yeterli hissetmek ister.

-Anlayış ister.

-İlgi ister.

-Beğenilmek ister.

-Önemsenmek ister.

-Paylaşmak ister.

İlişkilerden bu beklentiler belki daha da çoğaltılabilir. İnsanlar bu ihtiyaçlarını giderebilmek için evleniyor, çocuk sahibi oluyor, arkadaşlıklar kuruyor, çok çeşitli gruplara ve kulüplere üye oluyorlar. Bu sayede de sosyal destek sağlamaya çalışıyorlar. Tüm bu ihtiyaçlar sosyal destekle karşılanabilir.

Pozitif psikoloji ile ilgili yazılar yazıp da “sosyal destek” konusunu ele almamak olmazdı. Sosyal-duygusal destek, psikolojik iyi oluşun sağlanmasındaki en kritik kavramlardan birisidir. Bunca yıldır pozitif psikoloji ile ilgili araştırmalar yapıyorum, psikolojik iyi oluş ve mutluluğun en önemli belirleyicisi nedir diye sorulacak olsa, -genetik faktörleri bir kenara koyarsak- kişilerarası ilişkiler dolayısıyla da sosyal-duygusal destek diyebilirim. Nitekim Psikiyatrist Kemal Sayar da bir ifadesinde “Mutluluk ilişkiseldir” demektedir. Yine şair Cemal Süreyya da “Güzel hayat isteyen, güzel insan biriktirsin” diyerek bu önemli konuyu harika bir şekilde özetlemiştir.

Bu konu o kadar önemlidir ki, psikolojik danışma seanslarının ilk oturumunda danışanlara sorduğum en temel sorulardan birkaç tanesi “Kaç yakın arkadaşınız var?”, “Kiminle beraber yaşıyorsunuz?”, “Hayatınızda sizinle ilgilenen birileri var mı?” gibi bireyin sosyal destek düzeyini belirlemeye yönelik sorulardır. Şimdi bu önemli kavramı değişik boyutlarıyla ele alıp incelemeye çalışalım.

Sosyal destek, hayatınızda sizi umursayan, sizinle gerçekten ilgilenen, güvendiğiniz insanların var olması olarak tanımlanabilir. Bir nevi nazlanabileceğiniz kişilerin olmasıdır. Bu kişilerin sayısı ne kadar çoksa ruh sağlığınız açısından o kadar iyidir diyebiliriz.

Sosyal-duygusal destek, özellikle bireyin stresli ve kriz zamanlarında daha çok ihtiyaç duyduğu bir şeydir. Yani bir ölüm, iflas, hastalık, boşanma, sadakatsizlik, yeni bir yere taşınma gibi zor durumlarda sosyal desteğe daha çok ihtiyaç duyarız. Kendimizi toparlayabilmek (resilience) ve eski iyi durumumuza tekrar ulaşabilmek için sosyal destek önemli bir kaynaktır. Sosyal-duygusal destek, bu saydığımız sıkıntıları ya da benzerlerini doğrudan ortadan kaldırmasa bile, kişinin kaygılarını ve çaresizlik duygularını azaltır. Yaşanan acı ve strese karşı daha dayanıklı olmasını sağlar. Ayrıca sosyal destekle birlikte  kişinin farklı çıkış yolları bulma konusunda özgüveni ve umudu da artar.

Bu arada şunu da belirtmek gerekir ki, bu kavram yalnızca kriz zamanlarıyla ilgili bir kavram değildir. Ortada herhangi bir kriz ya da stres yaratan durum yokken de sosyal-duygusal desteğe ihtiyaç duyulabilir. Yani aslında sosyal destek, mental iyi oluşun doğal bir tamamlayıcısı ve belirleyicisidir. Konu ile ilgili araştırmalara baktığımızda sosyal destekle fiziksel ve mental sağlık arasında pozitif yönde ilişkiler olduğunu görüyoruz. Benim bizzat yaptığım bir araştırmada da, algılanan sosyal destekle mutluluk arasında önemli ilişkiler olduğunu görme imkânım oldu. Üniversite öğrencileri üzerinde gerçekleştirdiğimiz bu araştırmada, sosyal desteğin mutluluğu önemli düzeyde (R²=44) yordadığı sonucuna ulaşmıştık. Bilenler bilir bu sonuç istatistiksel olarak oldukça yüksek bir değerdir. Araştırma sonucuna göre sosyal destek arttıkça mutluluk da artmaktadır.

Aslında sosyal desteğin ruh sağlığı ve fiziksel sağlık üzerindeki olumlu etkileri ile ilgili pek çok araştırma var. Hatta uzun yaşayan insanların üzerinde yapılan araştırmalarda da sosyal desteğin en önemli belirleyicilerden birisi olduğu ortaya konulmuştur. Sosyal desteğin nasıl sağlanacağı konusunda ise sınırlı sayıda araştırma var diyebiliriz.  Üzerinde daha çok araştırma yapılması gereken konunun sosyal desteğin nasıl sağlanacağı ile ilgili olması gerektiğini düşünüyorum. Sosyal-duygusal destek, dışarıdan ve başkalarından beklenen bir durumdur. Ancak sokağa çıkıp da “ben çok yalnızım, sosyal izolasyon yaşıyorum, sosyal desteğe ihtiyacım var bana yardım edin” deme gibi seçeneğimiz yoktur. Ama bu hiçbir şey yapamayacağımız anlamına da gelmemektedir. Öncelikle şunu belirtmekte fayda var ki, bazı insanlar kendilerini sevdirme ve sosyal-duygusal destek sağlama konusunda daha başarılıdırlar. Bu durum sosyal zekâlarının yüksek olması ve fiziksel görünümlerinin güzel olması gibi durumlarla ilişkili olabilir. Ya da çevrelerinde çok fazla iyi-ilgili insan vardır ve herhangi bir çaba harcamadan ihtiyacı olan sosyal desteği sağlıyor olabilirler. Bunların dışında, ortalama bir kişiden bahsedecek olursak sosyal desteğini artırmak için neler yapabilir bakalım.

– Besleyici ilişki tarzına sahip insanlar çevreleri tarafından daha çok sevilmekte ve aranmaktadırlar. Yani ilişkilerinde, karşılarındaki bireylerin öz-saygılarını koruyacak ve geliştirecek şekilde davranan kişilerin sosyal destekleri daha yüksek olabilmektedir. Zehirleyici ilişki tarzına sahip, kibirli, küçümseyici ve öfkeli bireyler ise çevreleri tarafından sevilmezler. İlişki tarzınızı gözden geçirmenizde fayda var.

–Özgeci davranışlarda bulunma da sosyal desteğinizi artıracaktır. Yani yardımseverliği bir karakter haline getirebilirseniz, çevrenizde sizi seven pek çok insan olacaktır. Yani hep sosyal destek alma üzerine odaklanmamak gerekir. Sosyal destek verme de önemli bir meziyettir ve verdiğimiz sosyal destekler de bumerang gibi döner dolaşır yine bize gelir.

-Sosyal destek sağlama konusunda bize yardımcı olacak bir başka konu da “etkili dinleme” konusudur. Muhatabının sözünü kesmeden, tam dikkatini vererek ve ilgiyle dinlemeyi becerebilen kişiler daha çok sevilir. Çünkü hepimiz dinlenmek ve anlaşılmak isteriz. Bizi dinleyen kişileri de doğal olarak severiz. Dinlemek, karşımızdaki kişiyi var etmektir.

Bu üç konunun üzerinde durabilir ve kendinizi geliştirebilirseniz süreç içerisinde sağlayacağınız sosyal destek artmaya başlayacaktır. Artan sosyal desteğiniz de mental iyi oluşunuza önemli ve olumlu katkılar sağlayacaktır.

Sevilmeniz dileğiyle,

Dr. Tayfun Doğan

İstanbul, 2017